رصدخانه مراغه آذربایجان شرقی
رصدخانه مراغه
نپاهشگاه (رصدخانهٔ) مراغه رصدخانهای بود که در دورهٔ هلاکوخان زیرنظر خواجه نصیرطوسی در شهر مراغه ساختهشد. این رصدخانه روی تپهای در غرب مراغه در نزدیکی دو روستا به نامهای طالبخان و حاجیکرد قرار داشتهاست که دریاچهٔ ارومیه را میتوان از دوردست از آنجا دیدامروزه تنها پیهای بخشهای مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقیماندهاست.
بنای رصدخانهٔ مراغه در سهشنبه ۴ جمادیالاول ۶۵۷ قمری (۱۶ اردیبهشت ۶۳۸) برابر با شب تولد حضرت زینب (س) به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو آغاز شد. هولاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفههای ویژهای درنظر گرفت. کتابخانهای شامل ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذاتالربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتیمتر، حلقهدار (ذاتالحلق)، حلقهٔ انقلابی، حلقهٔ اعتدالی و حلقهٔ سموت نیز فراهم شدند. در همینجا بود که زیج ایلخانی بهسال ۶۷۰ هجری (۱۲۷۶ میلادی) فراهم شد.
رصدخانهٔ مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که بیشتر شاخههای دانش درس داده میشد و مشهورترین دانشمندان آن عصر -از جمله قطبالدین شیرازی، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان- در آنجا جمع شده بودند. بهعلاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران بهعلت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شدهبود، دانشمندان چینی -از جمله فردی بهنام فائو مونجی- در این مرکز فعالت داشتند. همچنین فیلسوف و فرهنگنامهنویس مسیحی -ابنالعبری- در رصدخانهٔ مراغه به درسدادن کتابهای اصول اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بود.
رصدخانه مراغه یکی از يادگارهای علمی و فلكی خواجه نصیرالدین طوسی، فیلسوف، ریاضیدان و منجم بزرگ دوره ایلخانی و صاحب رساله مشهور اخلاق ناصری و زیج معروف ایلخانی است كه به دست او و با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان بنا شده است. اين رصدخانه زمانی از مشهورترين رصدخانههای اسلامی بوده است که آوازه آن تمام جهان آن روز را فرا گرفته است و تاكنون با اين همه تحولات و تغييراتی كه در جهان پديد آمده است، هنوز هم نام آن رصدخانه و بانی آن بر سر زبانها است.
در سال ۶۵۷ هجری معمار معروف آن عصر، به دستور خواجه بزرگ طوسی «فخرالدين ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغی» ساختمان وسيع و با شكوه رصدخانه را با نقشه استاد شروع نموده است. محلی كه برای رصدخانه انتخاب شده بود، تپهای است كه در شمال غربی شهر مراغه واقع شده و اينک به نام رصدخانه مراغه معروف است. این رصدخانه جایی است که برای مشاهده، بررسی و اندازهگیری پدیدههای آسمانی درست شده است. در گذشته رصدخانهها اساسا شامل سُدس و برخی ابزارهای دیگر ستارهشناسی بوده است. رصدخانههای امروزی معمولا تلسکوپهای بزرگ نوری یا رادیویی دارند که در اتاقهای گردنده نصب شدهاند.